LÀNG NGHỀ GỐM SỨ TẠI CHU ĐẬU – HẢI DƯƠNG
Chắc hẳn đối với những người
yêu gốm sứ, tìm hiểu về các nét đặc trưng của các làng Gốm sứ thì không thể
quên nhắc đến “ làng gốm Chu Đậu”. Gốm Chu Đậu nổi tiếng với các buổi đấu giá gốm,
và đặc biệt là gốm nơi đây cực kỳ nổi tiếng và được biết đến rộng rãi nhờ vào kỷ
xảo hoa văn được khắc trên nền gốm. Gốm Chu Đậu là một làng gốm nằm tọa lạc tại
thành phố hải Dương, nổi tiếng hơn 500 năm về gốm sứ, mỗi khi du khách phương
xa đến thăm thành phố Hải Dương, họ thường ghé ngang làng gốm này để được thưởng
thức các tác phẩm đầy tính mỹ thuật và kỹ thuật nơi đây, hơn thế nữa, còn có thể
xem các buổi đấu giá đầy kịch tính tại làng. Do đó, nhờ vào làng gốm Chu Đậu,
thành phố Hải Dương đã thu hút khách hàng ngàn khách du lịch hằng năm đến thăm
thành phố này
Ảnh 1. Hình ảnh bên ngoài tại làng gốm Chu Đậu |
Thôn Chu Đậu là một vùng quê yên bình bên
tả ngạn sông Thái Bình. Chu Đậu theo tiếng Hán có nghĩa là bến thuyền đỗ. Những
năm trước đây, cư dân ở đây chủ yếu sống bằng nghề nông nên địa danh Chu Đậu ít
được mọi người biết đến. Lai lịch làng gốm cổ Chu Đậu được phát hiện một cách
hết sức tình cờ:
Năm 1980, ông Makato
Anabuki, nguyên là Bí thư đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam, trong một chuyến
đi công tác tại Thổ Nhĩ Kỳ đã trông thấy một chiếc bình gốm hoa lam cao 54cm
được trưng bày tại Viện Bảo tàng Takapisaray (Istanbul). Trên bình có ghi dòng
chữ Hán: "Thái Hòa bát niên Nam Sách châu, tương nhân Bùi thị Hý
bút", tạm dịch là "Năm Thái Hòa thứ tám (1450) thợ gốm họ Bùi, người
châu Nam Sách vẽ chơi". Và ông Makatô Anabuki đã viết thư nhờ đồng chí Ngô
Duy Đông, Bí thư Tỉnh ủy Hải Dương thời bấy giờ xác minh giúp ông xem chiếc
bình gốm quý giá đó có xuất xứ từ làng gốm nào.
Những thông tin quý báu này giúp các cơ quan
chức năng thúc đẩy việc điền dã, sưu tầm những dấu vết về làng gốm cổ. Tháng
4/1986, Sở Văn hóa-Thông tin Hải Dương tiến hành khai quật di tích Chu Đậu. Kết
quả thật bất ngờ, các nhà khoa học đã tìm thấy nhiều di vật của một trung tâm
gốm mỹ nghệ cao cấp mà từ trước đến nay chưa từng được phát hiện. Từ đó đến
nay, qua tám lần khai quật ở tầng sâu 2m trên diện tích 70 nghìn m2 tại xã Thái
Tân và xã Minh Tân, các nhà khảo cổ phát hiện được rất nhiều hiện vật gốm cổ
cùng hơn 100 đáy lò gốm dưới lòng đất. Kết quả những cuộc khai quật không chỉ
làm giới chuyên môn kinh ngạc, mà còn giúp người dân địa phương khám phá quá
khứ lẫy lừng của tổ tiên mình. Trước đây, khi đào ao, xây nhà, họ thường hay
bắt gặp những chiếc mâm bồng, con kê vành khăn (những công cụ chống dính của lò
gốm), nhưng không ai biết những thứ đó dùng để làm gì, nên thường cho trẻ nhỏ
chơi.
Sau những kết quả của các cuộc khai quật,
sản phẩm gốm Chu Đậu còn được tìm thấy ở những hai con tàu bị đắm ở vùng biển
Pandanan (Philippines) và Cù Lao Chàm (Việt Nam) vào năm 1993 và 1997. Hơn 340
nghìn hiện vật gốm Chu Đậu, trong đó có khoảng 240 nghìn hiện vật còn lành đã
được trục vớt, chứng tỏ gốm Chu Đậu đã được xuất cảng rộng rãi thời bấy giờ.
Ảnh 2. Nghệ nhân đang làm gốm tại làng Chu Đậu |
Giới chuyên môn đánh giá cao gốm Chu Đậu, đó là một loại gốm "mỏng
như giấy, trong như ngọc, trắng như ngà, kêu như chuông". Từ dáng vẻ, chất
men, họa tiết, hoa văn trang trí... tất cả đều đẹp hoàn hảo. Gốm Chu Đậu được
thể hiện dưới nhiều hình thức như vẽ, khắc, họa, đắp nổi đều phóng khoáng, trữ
tình, hài hòa, tinh xảo. Những họa tiết, hoa văn trên gốm thể hiện đậm đà bản
sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. Đó là khung cảnh thiên nhiên và cuộc sống của cư
dân đồng bằng châu thổ sông Hồng như cảnh mục đồng chăn trâu, chim đậu trên
cành hoa, đàn cá bơi dưới nước, mái nhà tranh ven sông... Phương pháp chế tạo
đạt trình độ cao, đó là chuốt, tạo dáng trên bàn xoay, ngắt sản phẩm thành
nhiều công đoạn rồi lắp ghép lại và gia công. Các sản phẩm được thể hiện trên
chất liệu men trắng hoa lam, men ngọc, hay men màu tam thái.
Hiện nay, 46 bảo tàng trên thế giới đang trưng bày các
hiện vật gốm Chu Đậu. Trong những cuộc bán đấu giá, chiếc bình gốm hoa lam cao
54cm tại bảo tàng Topakisaray đã được trả giá tới 1 triệu USD. Hàng trăm nghìn
cổ vật gốm thu thập được qua các cuộc khai quật đã xác định được Chu Đậu là trung
tâm chuyên sản xuất gốm cao cấp từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 17. Đồng thời, hàng
nghìn đồ gốm Chu đậu có trong nhiều bảo tàng ở Việt Nam và nước ngoài đã xác
nhận Chu Đậu là nơi làm gốm hàng đầu với chất lượng cao, loại hình và kiểu dáng
đa dạng. Theo các nhà khoa học, khi chiến tranh Trịnh-Mạc xảy ra, vùng Nam Sách
trong đó có làng gốm Chu Đậu đã bị tàn phá. Các nghệ nhân làng gốm đã phiêu bạt
đến các vùng khác, lập nên các làng nghề gốm mới.
Gốm cổ Chu Đậu hồi sinh và trở lại thương trường
Sống trên mảnh đất đã sản sinh ra dòng
gốm quý nhưng chẳng mấy người dân Chu Đậu ngày nay thạo nghề này. Họ chỉ quẩn
quanh với đồng ruộng và nghề dệt chiếu nên cuộc sống khá khó khăn. Đầu năm
2000, anh Nguyễn Hữu Thắng, Giám đốc Công ty sản xuất, dịch vụ và xuất nhập
khẩu nam Hà Nội (Hapro) một người con của quê hương Nam Sách đã về Chu Đậu để
thực hiện một dự án đầu tư sản xuất mặt hàng gốm xuất khẩu, nhằm khôi phục
thương hiệu gốm nổi tiếng, kết hợp với hoạt động du lịch làng nghề.
Được sự ủng hộ của chính quyền và nhân dân
địa phương, tháng 10/2001, Xí nghiệp gốm Chu Đậu ra đời và đi vào hoạt động. Cơ
sở mới rộng 33.250m2 được xây dựng trên dòng sông cổ chảy qua làng, với tổng
vốn đầu tư giai đoạn 1 là 24 tỷ đồng. 20 nghệ nhân từ Hà Nội, Bình Dương, Biên
Hòa, Hải Dương... đã nhận lời hợp tác với đơn vị, vừa nghiên cứu những nét đặc
sắc của gốm Chu Đậu, vừa thiết kế những mẫu sản phẩm mới để đưa ra thị trường.
178 công nhân, chủ yếu là người địa phương được xí nghiệp tuyển chọn. Qua thời
gian đào tạo, đến nay những người thợ trẻ đã khá thành thục với các thao tác
làm gốm.
Tháng 5/2003, xí nghiệp gốm Chu Đậu đã xuất khẩu lô
hàng đầu tiên sang thị trường Tây Ban Nha. Từ đó đến nay, xí nghiệp đã có nhiều
lô hàng xuất khẩu đến nhiều nước trên thế giới. Giám đốc xí nghiệp Nguyễn Văn
Lưu cho biết: "Không chỉ phục vụ xuất khẩu, gần đây, đơn vị nhận được
nhiều đơn đặt hàng của các khách hàng trong nước, gốm Chu Đậu đã hồi sinh và
được đón nhận. Hơn 200 cán bộ, công nhân của xí nghiệp luôn có việc làm, thu
nhập bình quân hằng tháng đạt 800 nghìn đồng/người".
Ảnh 3. Hình ảnh tại làng gốm Chu Đậu |
Không chỉ dừng lại ở việc
phát triển thương mại, UBND tỉnh Hải Dương còn đầu tư để thôn có cơ hội phát
triển du lịch làng nghề. Đường từ quốc lộ 5 vào làng được nâng cấp rộng rãi.
Đền thờ Đặng Huyền Thông - ông tổ nghề gốm Chu Đậu được tu sửa khang trang. Các
di tích lò gốm cổ, bảo tàng gốm thôn Chu Đậu - nơi lưu giữ nhiều hiện vật gốm
cổ được tìm thấy qua các lần khai quật được sửa sang, mở cửa đón khách. Cuộc
sống người dân Chu Đậu đã từng bước được cải thiện nhờ vào sản phẩm gốm.
Làng gốm chu Đậu ngày nay luôn tập
trung các chính sách nhằm để mang hình ảnh gốm Việt Nam đến với đông đảo người
dân trong và ngoài nước thưởng thức. Và để nâng cao trình độ kỹ thuật về làm gốm,
người dân tại làng gốm này cho biết đã hoàn thành được công trình làm nhà trưng
bày các sản phẩm gốm sứ cho khách du lịch, ngoài tham quan khách du lịch còn có
thể trực tiếp tự tay làm ra những món đồ gốm sứ, tự thiết kế hoa văn lên gốm sứ
tùy ý thích. Người dân và các nghệ nhân gốm sứ tại nơi đây tin rằng trong tương
lai, gốm sứ Việt Nam nói chung và cũng như gốm tại làng Chu Đậu nói riêng sẽ được
truyền bà rộng rãi hình ảnh đến các vùng miền khác, những đất nước khác để những
người nước ngoài có thể chiêm ngưỡng các tuyệt phẩm tinh xảo về gốm ở Việt Nam
mình.
Nhận xét
Đăng nhận xét