Cùng xem " ngôi nhà gốm sứ" tại Huế của nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan

Khi nhắc đến đồ gốm cổ, khó ai mà không nhắc đến nhà sưu tầm đồ gốm cổ tại Huế, ông Hồ Tấn Phan, ông là một người rất nổi tiếng tại vùng đất này vì ông chuyên sưu tầm những món đồ gốm cổ của dân tộc với mục đích bảo vệ văn hóa dân tộc Việt Nam truyền thống xưa. Rất nhiều người đã  tỏ lòng ngưỡng mộ sự đam mê, và nhiệt huyết của ông, bởi vì đây là một công việc khó ai có thể đảm đương được, một sở thích tuy khó khăn nhưng chất chứa biết bao những hoài bão của ông.

Trong hơn 30 năm, nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan lặng lẽ và lặng lẽ theo đuổi ý tưởng thu gốm từ đáy sông Huế. Đúng là cái gì cũng có cái duyên bắt đầu của nó, chuyện là vào một ngày kia khi vợ ông đi đỡ đẻ trên dòng sông Hương. Sau khi mẹ tròn con vuông, chủ tàu không biết phải trả gì. Cô đã nhìn thấy một số chậu đất sét khá đẹp mà mọi người nhặt từ đáy sông để trả ơn. Từ đó, ông bắt đầu chú ý đến các loại đồ cổ vô giá từ sông. Ông giật mình ngẫm nghĩ về những món đồ ở dưới cùng của dòng sông Huế được lưu giữ những kho báu văn hóa vô giá. Bởi vì nhiều hơn bất cứ ai khác, ông biết rất rõ tầm quan trọng của gốm với công trình nghiên cứu lịch sử và văn hoá. Ở đâu có đồ gốm, nó xuất hiện rằng thời kỳ đồ đá mới. Gốm sứ luôn hiện diện trong nền văn minh của con người từ thời cổ đại cho đến bây giờ

Đối với các nhà nghiên cứu, đồ gốm cổ và đồ tạo tác khác trong bộ sưu tập này thực sự là một phần quan trọng của quá khứ Huế nói riêng và ở miền Trung nói chung. Nghiên cứu khảo cổ học ở khu vực miền trung không có thái độ thích hợp và khoa học đối với bộ sưu tập này thực sự là một khiếm khuyết lớn.

 

Ảnh 1. Nhà sưu tầm Hồ Tấn Phan đang thuyết giảng về những món đồ cổ của mình

Rồi nặng lòng với ý tưởng muốn tập thành một bộ sưu tập đồ gốm sứ, ông len lỏi theo các con sông từ phố phường đến làng quê để tìm tòi những mảnh sành, bình vôi, lu, hũ, chén, bát, nồi, niêu thuộc nhiều chủng loại gốm đất nung, gốm men lam, gốm sành sứ đem về chất đầy nhà, đầy nương.

Nhà ông bây giờ toàn là đồ gốm: gốm treo trên các song cửa sổ; gốm lăn lóc trên các ô-văng và ban công; gốm chưng trong các tủ kính, để trên những kệ sách; gốm đặt trên đầu nằm, dưới gầm giường, trên bàn, dưới ghế... tất tần tật, hễ chỗ nào trống là ông “nhét” đồ gốm vào. Ngoài vườn, đồ gốm được ông chất thành gò, xây thành đụn và bảo quản bằng lưới... B40. Bởi hơn ai hết, ông là người hiểu rất rõ tầm vóc quan trọng của chúng là kho tàng văn hóa của dân tộc. Theo ông, đồ gốm liên tục hiện diện trong đời sống văn minh văn hóa của nhân loại từ xưa đến nay. Đồ gốm đã hiện diện và tồn tại xuyên suốt lịch sử phát triển nhân loại để trở thành những trang sử chứng minh và giải mã các thông điệp của nền văn hóa mà nó sinh ra.  

Trong từng đụn đồ gốm mà ông có được như bình vôi, bình trà, lu, hũ, chén, bát, nồi, niêu... đều là gốm sứ đất nung thuộc dòng gốm sứ dân gian mang nội dung gắn liền với nhiều sinh hoạt cộng đồng, làng xã. Tùy từng kiểu dáng cũng như mục đích sử dụng, những đồ gốm dân gian có nhiều sự gắn bó với từng giai đoạn của con người từ khi sinh ra cho đến khi mất đi. Các chủng loại gốm mà ông có được đều có mặt trong các hình thái sinh hoạt quan-hôn-tang-tế của tiền nhân. Và trong hàng ngàn cổ vật gốm sứ mà ông đang sở hữu, nó bao hàm cả 3 giai đoạn phát triển của vùng đất từ sơ sử Huế đến Chăm-pa và Đại Việt.

Ông nhận định rằng: Tất cả các dòng gốm đất nung từ tiền sơ sử  Huế đến gốm Chăm-Sa Huỳnh và gốm Đại Việt-Chu Đậu, Đồng Dương... đều có ảnh hưởng rất lớn từ văn hóa Phật giáo. Bởi nhà chùa và dân gian có cuộc sống rất gần gũi với nhau, nhà chùa lại là chuẩn mực văn hóa để dân gian hướng đến nên những đồ dùng của dân gian thường được đem cúng vào chùa. Ông cho biết, mỗi khi ngắm nhìn những chiếc bình vôi, bình trà hay những chiếc cơi đựng trầu, những om, niêu, đèn dầu, bình hoa, quả bồng có hoa văn họa tiết hình hoa sen, chữ Vạn... ông đều hình dung ra những nét sinh hoạt thường nhật vô cùng giản dị và gần gũi của các nhà sư trong cảnh nhà tranh vách đất của dân gian.

 

Ảnh 2. Những chiếc lu từ xa xưa được trưng bày trước ngõ nhà ông

Những đồ gốm sứ từ thời sơ sử Huế, Chăm-pa và Đại Việt mà ông sưu tầm được đều chứa nhiều nội hàm văn hóa Phật giáo. Hơn nữa, Huế là một trung tâm văn hóa Phật giáo nên đã có ảnh hưởng rất lớn vào trong dòng gốm sứ dân gian này. Trên những đồ gốm sứ thờ tự như đèn, lư hương, chuông, mõ, bình bông, quả bồng, phù điêu, tượng... mà ông có đều mang đậm nét dấu ấn văn hóa Phật giáo.

Việc thu gom đồ gốm cổ của Hồ Tấn Phan đã tạo ra những giá trị truyền thống cốt lõi cho việc bảo vệ truyền thống của nước nhà, những nghiên cứu khoa học có giá trị đặc biệt quan trọng vì người sưu tập đã đối xử đặc biệt với mọi thứ đồ vật ông ấy thu thập được. Không có sự phân biệt giữa các vật thể "quan trọng nhất, tiêu cực nhất" theo bất kỳ tiêu chí, loại, tuổi, vật chất, nguồn gốc, tình trạng ... Trong bộ sưu tập này chúng ta thấy đồ sành sứ Bên cạnh đồ gốm bằng đất nung, đồ sứ xếp hàng với đồ gốm thô, Đồ đạc có từ hàng ngàn năm trở lại với các di vật được khoảng vài thập kỷ.