Kho baú gúy giá từ tàu cổ đắm ở biển Cù Lao Chàm

Trong vùng biển Cù Lao Chàm ở Hội An, tỉnh Quảng Nam, 158 tàu của quân đội Nhật bị chìm bởi những chiếc máy bay của quân Đồng Minh trong Thế chiến 2, trong đó có nhiều tin đồn về năm chiếc thuyền chở các kho báu bị cướp phá khỏi khu vực châu Á- Thái Bình Dương. Từ những năm 1960, nhiều người Nhật đã đến Cù Lao Chàm để tìm kho báu từ những vụ đắm tàu ở Nhật. Nhiều người Việt Nam cũng đã tiến hành khai quật với ước mơ để tìm kho báu. Sau năm 1975, các nhà khoa học đã phát hiện ra rất nhiều đồ gốm thời nhà Đường từ thế kỷ thứ VII đến 10, thế kỷ VII và X và các đồ gốm của người Chăm và Hồi giáo ở Trung Đông trong Thế kỷ 9-10. Kể từ đó họ kết luận rằng hòn đảo này đã từng nằm trên tuyến thương mại từ Đông Nam Á đến Trung Đông. Có một thời mà Cù Lao Chàm là điểm đến của nhiều thương nhân cổ. Bởi vì ở biển ngoài khơi Cù Lao Chàm, các ngư dân địa phương đã tìm thấy một chiếc thuyền chìm cổ thụ đầy đồ sứ của Chu Đậu, Hải Dương. Vào đầu những năm 90, nhiều ngư dân lặn lội thu thập nhiều hiện vật cổ xưa từ tàu. Đây là thời gian trước khi cuộc khai quật khảo cổ quốc gia được thực hiện trên vụ đắm tàu này. Những truyền thuyết vẫn còn nói về những kho báu bị mất trong những vùng biển này.
Quá trình triển khai Dự án “Đầu tư xây dựng các sưu tập hiện vật, nâng cao năng lực nghiên cứu của Bảo tàng Lịch sử-Văn hóa”, Bảo tàng đã sưu tầm được 15 bộ sưu tập (1.100 hiện vật) có giá trị thuộc nhiều loại hình, niên đại khác nhau. Trong đó có bộ sưu tập hiện vật gốm sứ Chu Đậu (Hải Dương) thế kỷ XV.

Hiện vật do Bảo tàng Lịch sử-Văn hóa Trường ĐHKHXH & NV sưu tầm được gồm có 39 hiện vật chất liệu gốm sứ, có nguồn gốc từ tàu đắm cổ Cù Lao Chàm, được sản xuất vào khoảng thế kỷ XV ở Chu Đậu. Những hiện vật này có thể là được dân vớt lên trước lúc con tàu được các cơ quan khai quật hoặc là dân “mót”, “vét” những hiện vật còn sót lại sau khi cuộc khai quật đã tiến hành.

1. Phân loại bộ sưu tập theo loại hình

Ảnh 1. Ấm đựng rượu có kiểu dáng và hoa văn độc đáo 

Bát miệng loe

Hiện vật có kích thước cao 8 cm, đường kính 11,2 cm. Bát miệng loe thẳng, thành vát cong, lòng sâu, chân đế trung bình, men trắng phớt xanh, phớt xám trắng trong và ngoài bát cẩn thận. Bên ngoài vẽ hoa lam hình bông cúc. Viền miệng mặt trong in hoa văn chấm tròn xung quanh.

Đĩa
Trong bộ sưu tập có 25 hiện vật gồm 2 kích cỡ, loại có kích thước khoảng đường kính mặt 36 cm và chiều cao đĩa 8cm và loại đĩa nhỏ có đường kính mặt 23cm và chiều cao 5 cm.

Hoa văn trang trí trên các đĩa gồm các đề tài như: mây cách điệu giữa trang trí cá chép đầu rồng (vẽ cá hóa long); Trang trí hình lân và nhiều chấm tròn xung quanh, lân trang trí 2 vòng tròn màu xanh lam. Miệng có gờ, gần miệng trang trí hình gương sen. Mặt ngoài trang trí cánh sen màu lam; Trang trí vẽ bông cúc và viền bông cúc. Miệng có gờ, gần gờ miệng trang trí nhiều dấu x đậm nhạt. Mặt ngoài trang trí cánh sen và hoa lá cách điệu; Trang trí bông cúc ở tâm đĩa, xung quanh vẽ đường tròn và hoa lá cách điệu, phần ngoài vẽ cánh sen; Trang trí 2 cây cỏ nhỏ ở lòng. Xung quanh trang trí hoa lá.

Chính giữa đĩa trang trí 1 cành trúc. Xung quanh trang trí 2 vòng tròn và hoa lá cách điệu. Mặt ngoài có trang trí hình cánh sen, lồng phía trong cánh sen là trang trí cách điệu chữ; Trang trí đề tài “trúc tước”; Trang trí hình “mai điểu”; Trang trí hình cá, hoa cách điệu, vân mây, trong cặp vòng tròn đồng tâm, kế tiếp là 1 vòng tròn thứ 3 và mô típ trang trí hoa lá cúc đĩa có gờ đĩa trang trí hoa dây.

Chén chân đế cao
Trong sưu tập này có 2 hiện vật kích thước cao 10cm, đường kính miệng: 8,7cm và kích thước cao15cm, đường kính miệng 10,5 cm. Thân và chân đế vẽ lam hình dây hoa lá. Lòng trang trí hoa và sóng nước, phần chân đế được tô đỏ.

Ấm Tỳ Bà
Hiện vật có kích thước cao: 22,8 cm, đường kính miệng 6.1cm, đường kính đế 7,3cm. Dáng ấm thon, miệng loe rộng, cổ eo, thân phình to, chân đế thấp, quai và vòi cao, lượn cong gắn từ phần thân và phần cổ. Hai bên thân trang trí nổi hình lá đề, trong lá đề có hình chim vẹt và dây hoa. Toàn thân còn lại vẽ lam đề tài hoa lá.

Bình Kendi
Bảo tàng đã sưu tầm được 2 bình. Trong đó một bình vẽ nhiều màu vẽ trang trí hình lân và hoa lá cách điệu. Một bình vẽ lam hình hoa lá.

Kích thước bình cao: 25,5 cm, đường kính miệng 7,2cm, đường kính đế 8,1cm. Miệng bình loe ngang, cổ eo, vai xuôi, thân phình thon, chân đế thấp. Bình vẽ lam hình hoa lá, chim chích chòe.

Hộp gốm
Bộ sưu tập này có 7 hiện vật, kích thước cao từ 4,2cm đến 4,9 cm, đường kính miệng 1,6 cm đến 2,1cm. Các hiện vật đều vẽ men xanh trắng đề tài hoa lá, chim sẻ đang bay.

Vò lọ nhỏ
Đường kính miệng 3,4 cm, chiều cao 9,4 cm.

2. Giá trị khoa học và giá trị thực tiễn

Ảnh 2. Những cổ vật đặc sắc được tìm thấy trong đợt khai quật 

Bộ sưu tập hiện vật gốm tàu đắm cổ Cù Lao Chàm là bộ sưu tập hiện vật gốc, là nguồn tư liệu phục vụ cho giảng viên, sinh viên tìm hiểu về hiện vật cuộc khai quật tàu đắm cổ Cù Lao Chàm; làm minh chứng thực tế khi phân tích, giảng giải về gốm men Việt Nam thế kỷ XV; cách phân biệt đồ cổ và đồ giả cổ và nhận dạng đặc điểm các hiện vật gốm sứ sau khi bị ngâm lâu dưới biển…

Thứ hai, bộ sưu tập hiện vật gốm tàu đắm cổ Cù Lao Chàm phục vụ công tác bảo tàng trong đó trực tiếp là xây dựng sưu tập hiện vật và trưng bày. Bộ sưu tập giúp sinh viên học tập cách phân loại hiện vật khảo cổ từ chất liệu, kiểu dáng đến hoa văn và những đặc điểm riêng, từ đó xây dựng các sưu tập hiện vật. Sau khi sưu tầm, bộ sưu tập này đã được lựa chọn và đưa 20 hiện vật trưng bày tại phòng trưng bày về Nghề và các Làng nghề truyền thống ở Việt Nam.
Như chúng ta có thể thấy, các sản phẩm khai thác từ đáy biển ở Cù Lao Chàm có một giá trị tinh thần to lớn, trưng bày đồ cổ và các tập bản đồ có ý nghĩa. Đây không chỉ là điểm nhấn của chuyến du lịch Cù Lao Chàm, nó cũng rất quan trọng cho việc phổ biến rộng rãi lịch sử khoa học và lịch sử về chủ quyền của Việt Nam đối với Hoàng Sa và Trường Sa cho người dân đảo đảo và khách du lịch.
Hơn nữa, việc khai trương phòng trưng bày di sản văn hoá tại Cù Lao Chàm thời gian này là một trong những bước đi đầu tiên trong chuỗi nghiên cứu và phát huy giá trị di sản văn hóa cho phát triển du lịch trong thành phố. Hội An nói riêng và Quảng Nam nói chung. Theo ông Sung, công ty đang tiến hành dự án đầu tư xây dựng Bảo tàng Cảng Cù Lao Chàm ở xã đảo, dự kiến sẽ đi vào hoạt động vào cuối năm 2017.