Sự Đặc Biệt Ít Ai Biết Trên Hoa Văn Gốm Sứ Hòn Cau ( Phần 2)

Có một cuộc khai quật khảo cổ học dưới nước diễn ra từ năm 1990 đến năm 1991, chở hàng chục ngàn đồ vật quý giá từ chiếc tàu chìm cách đây hơn 300 năm gần đảo Hòn Cau, thuộc tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, những nhà trục vớt đã tiến hành trục vớt con tàu gần 2 năm và đã kiếm được khoảng 66.000 những món đồ cổ có giá trị cao giúp nhà nước thu về hàng triệu đô la. Trong những món cổ vật thu được trong đó có bộ gốm sứ đời Ung Chính, Nhà Thanh, Trung Hoa… Những món đồ gốm cổ Hòn Cau đã cho ta một phần nào thấy được những nét văn hóa trong cuộc sống hằng ngày của người Việt xưa thông qua những nét hoa văn đặc sắc

Ảnh 1. Những món cổ vật được tìm thấy trong đợt trục vớt tại Hòn Cau 

Bên cạnh những hoạ tiết mang phong cách truyền thống như trên, khá nhiều hiện vật choé, bình hoa vẽ theo phong cách Châu Âu như trên nắp choé vẽ người trên bình hoa vẽ phong cảnh nhà cửa, trên thân chóe vẽ nàng tiên cá kéo vĩ cầm. Có hiện vật lại mang hoạ tiết pha trộn giữa Đông và Tây. Đây là thời kỳ mà người Châu Âu cùng với nền văn minh của mình bắt đầu du nhập vào Trung Hoa, sự giao thương buôn bán giữa người Trung Hoa và người Châu Âu bắt đầu thịnh hành mà nguồn gốc đầu tiên là từ công ty Đông Ấn của Anh, các nước như Bồ Đào Nha, Đan Mạch, Thụy Điển, Hà Lan đều có chi điếm tại Quảng Đông. Các lò gốm sứ tại Cảnh Đức Trấn được đặt hàng hoặc làm theo đơn đặt hàng cho các nhà buôn phương Tây, vì vậy các nghệ nhân Trung Hoa đã phần nào chịu ảnh hưởng của phong cách Châu Âu. Đây là những hiện vật mang đầy dấu ấn của lịch sử, rõ ràng hoạ tiết đã thể hiện dấu ấn thời đại.

Khác với hoạ tiết trên chóe, bình, lọ, họa tiết trên ống cắm bút lại mang một phong cách khác. Chủ yếu là vẽ hoa dây leo, hoa cúc, tiêu diệp lan (lá chuối) …Vẽ dây hoa theo chiều ống bút, vẽ lá chuối theo hàng sắp khít nhau khi vẽ đầu lá trên khi ngược lại. Nét vẽ các dây hoa mềm mại tự nhiên, không khiên cưỡng. Đặc biệt sống động nhất là họa tiết bé trai ở trần truồng tay cầm cành hoa cao hơn thân mình đang nhảy múa với nét mặt rạng ngời niềm lạc quan, yêu đời. Hình ảnh này ta cũng bắt gặp trong tranh dân gian của người Hoa. Có lẽ nghệ nhân muốn thể hiện tính cách của người Trung  Hoa qua hình ảnh em bé trai.

Đối với những bình hoa, họa tiết thường vẽ theo lối liên hoàn, có loại vẽ trơn, có loại chia lớp, thỉnh thoảng có hiện vật chia ô để vẽ. Trang trí bình hoa chủ yếu là hoa phù dung, hoa hồng, hoa mẫu đơn …Đối với các loại ấm chuyên họa tiết thường là cảnh tứ thời, hoa lá, chim sẻ, cò, có một vài hiện vật vẽ cảnh làng quê hay tích Tô Vũ chăn dê.

Nhìn chung, dù vẽ họa tiết nào cũng thể hiện được sự hài hoà cân đối, đẹp mắt. Tất cả hiện vật đều vẽ thủ công bằng tay, mỗi nghệ nhân đều vẽ theo một phong cách riêng. Cùng họa tiết nhưng không hoàn toàn giống nhau (như hai người sinh đôi nhưng không phải là một), càng chú ý kỹ ta càng thấy sự khác biệt của họa tiết trên các hiện vật. Cùng vẽ hoa cúc nhưng bình này khác bình kia, cùng họa tiết hoa hồng, nhưng  ở mỗi hiện vật lại có nét khác nhau.Chính vì vậy, đứng ở phương diện họa tiết có thể nói mỗi hiện vật là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, có một sự hiện hữu riêng góp phần làm nên giá trị của hiện vật.

Gốm sứ thời Khang Hy thường dùng bút pháp tả chân với lối vẽ công bút, tỷ mỷ, trau chuốt, các chi tiết trang trí sống động, sát thực tế, nét vẽ sắc sảo, màu sắc không bị nhòe. Dù trải qua hơn 300 năm ở dưới  đáy biển, với tác dụng của nước mặn và thời gian mà vẫn giữ được tươi nguyên màu men xanh lam và họa tiết sống động đầy tính nghệ thuật.

Ảnh 2. Đồ men gốm sứ thời Khang Hy 

Nghiên cứu họa tiết trên gốm sứ Hòn Cau, cho ta hiểu sâu hơn trình độ kỹ nghệ làm  gốm sứ, tính ngưỡng – tôn giáo, tư tưởng triết học, thế giới quan, trình độ và quan điểm nghệ thuật của thời đại Khang Hy. Hơn thế nữa, những cổ vật được trục vớt tại Hòn Cau, ngoài những đồ gốm men trắng thời Khang Hy, ta còn thu được vô số những món đồ gốm có giá trị khác nhau, những món đồ gốm đó thực tế hầu như là được nhập khẩu từ Châu Âu cho nên ta có thể thấy từ màu sắc những kiểu dáng, hoa văn họa tiết độc đáo, tinh tế và sắc nét